Na Rede un traballo que documenta as estratexias de comunicación cifrada dos trobadores galego-portugueses
luns, 15 de xaneiro do 2024
- O investigador Xabier Ron
O
Grupo de Investigación de Románicas da Universidade de Santiago
(USC) comezo o ano con importantes novidades relativas ao seu estudo
da Idade Media. O doutor en Filoloxía Románica Xabier Ron Fernández
vén de publicar na Rede un traballo centrado na influencia da
oralidade nos relatos amorosos dos trobadores galego-portugueses.
Esta monografía (editada en colaboración coa Secretaría Xeral de
Política Lingüística e o Centro Ramón Piñeiro para a
Investigación en Humanidades, dependente da dita Secretaría Xerla)
representa a culminación de tres décadas de investigación do
autor.
A
cantiga como don
O
investigador remarca o feito de “que na Idade Media todo era oral”,
o que “repercutía na maneira de compoñer, de contar a historia e
de divulgar as cancións por parte dos trobadores”, explica o
investigador, engadindo que “os trobadores tiñan que realizar unha
especie de peregrinación (coñecida como itinerarium ad Dominam)
a través da cal debían amosar os seus valores corteses para seren
dignos de recibir a aceptación da dona. Por iso, facer unha cantiga
era entregarlle un don á señor, un don que se divulgaba de xeito
oral, con acompañamento da música”.
Esta
relación producíase entre partes desiguais da cadea social. Por
este motivo, tal como sinala o experto, entre a señora e o servidor
había un pacto ou xuramento de fidelidade con deberes e dereitos
para ambos, unha cláusula de silencio que impregna as cantigas.
“Ante a imposibilidade do trobador de declararlle o seu amor en
público, esta relación tiña que ser confidencial, polo que nas
súas cancións debe calar moitas cousas, encubrir, disimular,
protexer á súa amada mediante unha serie de xogos poéticos.
Ademais, establecíanse entre eles uns códigos descoñecidos para o
resto como olladas, acenos, xestos… porque esta declaración de
amor ocorre en público, ante un auditorio, que, por motivos sociais,
non pode decatarse de quen é a verdadeira destinataria”, explica o
investigador Xabier Ron.
Segundo
engade, até o de agora non existían traballos centrados neste
aspecto. Xabier Ron analizou un total de 1197 cantigas de amor da
lírica galego-portuguesa, das que finalmente seleccionou 471 textos
de 101 trobadores diferentes para incorporar a este traballo. Afonda
nas prácticas comunicativas empregadas para salvar o itinerarium
ad Dominam, é dicir, para lograr a aceptación da dona de xeito
confidencial e non poñer en perigo o segredo de amor. Indica tamén
que “algunha destas prácticas adquire unha forma moi interesante,
como a decisión da señor de consentir ou non que o servidor dea un
paso adiante co seu trobar e permitirlle non só chamala ‘senhor’,
senón tolerar que el lle diga que ‘quere ben’ dela. Este
consentimento convértese nun don moi prezado que recompensa o
servizo de amor pero aparece oculto mediante o emprego de estratexias
de comunicación cifrada nunha gran cantidade de cantigas de amor e
mesmo de amigo”.
O
autor apoiouse na historia e na antropoloxía para contrastar a
información literaria que achegan as cantigas. Conseguiu demostrar
así que a realidade histórica da época -en particular o tipo de
feudalismo e a estrutrura da sociedade que había en Galicia e no
norte de Portugal- influíu moito nestas composicións poéticas. No
seu estudo inclúe táboas recompilatorias e esquemas que facilitan o
seguimento dos diferentes argumentos. Figuran todos os autores
estudados, as cantigas acompañadas dunha síntese dos motivos
amorosos e un repertorio cos fragmentos máis significativos dos 471
textos analizados.
O
traballo está accesíbel na libraría
institucional en liña da Xunta de Galicia e na
páxina web do Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en
Humanidades.